Uzay Çağında Yolculuk’tan HALE Projesinde Yeni Bilgiler

Nedir ulan bu HALE projesi dediğinizi duyar gibiyim. Hale, uydu ve uzay araçlarında kullanılmak üzere geliştirilen elektrikli itki motoru projesidir. Projede Türkiye’nin elektrikli itki sistemleri çalışmalarını başlatmak, dışa bağlılığı azaltmak ve elektrikli itki sistemleri teknik altyapısını oluşturmak ülkemize kazandırmak amaçlanmıştır. Kalkınma bakanlığı tarafından desteklenen bir projedir.

”Uzay Günleri: Artemis” etkinliğimize konuk olan TÜBİTAK UZAY’dan HALE başuzman araştırmacısı sayın Banu Çiçek Aydın, HALE projesi hakkında yeni bilgileri bizimle paylaştı. Ayrıca HALE ilk kez bu etkinlikte sergilendi. İşte ”Uzay Günleri: Artemis” etkinliğimizden HALE hakkında yeni bilgiler:

HALE

En basit tanımıyla HALE, Türkiye tarafından geliştirilip üretilen bir iyon itki motorudur. İyon itki sistemindeki dışa bağımlılığı azaltmayı amaçlayan bu projede; ilk başlarda sadece elektrikli itki motoru geliştirmek amaçlansa da, daha sonra Türksat 6A projesinin başlamasıyla beraber Türksat 6A uydusunda bir demo görevi gerçekleştirmek ve mevzi manevralarında kullanılmak üzere görev kapsamı genişletilmiştir.

HALE, bakanlık desteğiyle birlikte Tübitak Uzay tarafından geliştirilip test ediliyor. Proje, Motor testleri vakumda gerçekleşiyor ve bu test videoları, ilk defa geçtiğimiz ”Uzay Günleri: Artemis” etkinliğimizde gösterildi.

Etkinliğimizde duyurulan HALE bilgileri:

• Proje ilk başta sadece iyon itki motoru geliştirilmek üzere başlatılsa da, daha sonradan Türksat 6A bünyesine de alınarak kapsamı büyütüldü.
• HALE’nin laboratuvar tesisi 300 metrekare olmakla beraber, 100 metrekare temiz oda içeriyor ve 1’yi yerli 3 vakum odası barındırıyor.
• Motor 4.7 kg kütleye, 70 mN itkiye ve 1.500 ısp’ye sahipken, %45lik bir verim oranına sahip.
• HALE, Türksat 6A’da demo testi gerçekleştirecek olmakla beraber, başarılı denemeler söz konusu olursa mevzi koruma ve mümkün olursa uyduyu çöp yörüngesine çıkarmakla da görevli olacak. Bu görevde HALE ikili motor halinde bulacak ve iki motor toplam 13 kg ksenon yakıtıyla beslenecek.
• HALE’ye yakıt sağlayan ”Yakıt besleme birimleri” Tübitak Uzay tarafından geliştiriliyor ve Orbital Kaynak altyapısı kullanılıyor. Ancak yakıt besleme birimlerinde Türkiye’de üretilemeyip yurt dışından tedarik edilen bir çok parça var.
• HALE’nin yakıtını depolayan yakıt tankının içi titanyum – dışı karbon kompozit kaplamalı bir yapıya sahip. Bu özelliklerle birlikte; 3.7 kg boş kütleye ve 8.1 litre hacme sahip. Yakıt tankı, 150 bar basınçta çalışıyor olacak olsa da çok daha dayanıklı. Zira basınç testi esnasında 540 barda ilk deformasyonunu alıp 700 bar civarında patladı.
• HALE – İyon itki motoru ateşleme testi

HALE – Ana Ekipmanlar

HALE – İyon itki motoru

HALE – Yakıt tankı

HALE – Yakıt besleme birimi (basitleştirilmiş)

HALE – Kontrol birimi

HALE Projesinin Geleceği

Tübitak Uzay tarafından 2010-2018 yılları arasında geliştirilen HALE iyon itki sistemi, bugünlerde büyük oranda başarıya erişmiş durumda. Türkiye tarafından üretilen bu iyon itki motoru, özellikle ülkemizin uydu programında etkin bir rol oynayacak.

Buna ilk örnek, şüphesiz Türksat 6A. Projede her ne kadar ana yakıt olarak monopropellant kullanılsa da, uydu içerisinde 13 kilogram iyon itki yakıtı (ksenon) ve iki adet HALE iyon itki motoru bulunacak. Türksat 6A’da bulunacak HALE versiyonu T6A olarak adlandırılıyor ve ”1500W & 70-80 mN” itki konfigürasyonuna sahip. Bu özelliklerle beraber HALE; hem Türksat 6A aracılığıyla demo testini gerçekleştirmiş olacak, hem de başarılı olması durumunda uydunun mevki ayarlamalarında rol üstlenecek. Aynı zamanda uydunun görevi sonunda, iyon itki sisteminin hala çalışabilir olması durumunda 6A’yı çöp yörüngesine taşıyabilir.

HALE’nin kullanılacağı bir diğer önemli uydu ise İMECE. HALE, Türkiye’nin sıfırdan tasarlayıp ürettiği ilk metre altı gözlem uydusu olan İMECE’de de yerini alacak. Ancak İMECE’de kullanılacak HALE versiyonu, Türksat 6A’ya göre çok daha düşük itkiye sahip. Bu versiyon ”300W & 10-12 mN” itki konfigürasyonuyla işliyor.

Bu bilgiler, Tübitak Uzay tarafından Uzay Çağında Yolculuk aracılığıyla sağlanmıştır.

Etkinliğimizde yeni bilgileri aktardığı için Hale Projesi Başuzman Araştırmacısı Banu Çiçek Aydın‘a teşekkür ederiz.