- Bu yazı Uzay Çağında Yolculuk Youtube kanalında bulunan “Ukrayna-Rusya Savaşı Ülkelerin Uzay Çalışmalarını Nasıl Etkiliyor?” adlı videonun yazılı metninin sitemize uyarlanmış halidir.
Bildiğiniz üzere Ukrayna, yaklaşık iki haftadır Rusya ile savaş halinde. Ukrayna bu savaş sırasında kendini Rusya’ya karşı kimsenin beklenmediği bir şekilde savunmakta. Ama tabi biz burada Rusya-Ukrayna krizinin Dünyaya ekonomik, diplomatik ya da askeri etkilerinden bahsetmeyeceğiz, bizim ve sizin çok yakından takip ettiği uzay çalışmalarına olan etkisinden bahsedeceğiz.
Bu arada belirtmekte fayda var ki bu metin 5 Mart 2022 tarihinde tamamlanmıştır. Bu konuda çok fazla ve hızlıca ambargolar, yaptırımlar uygulandığından bahsedemeyeceğimiz etkiler illa ki olacaktır.
Rusya’nın Roket Motoru İhracatını Sonlandırmasının Sonuçları
Takvimler 24 Şubat’ı gösterirken Rusya lideri Vladimir Putin’in yaptığı açıklamalarla Ukrayna’nın Rusya tarafından işgali başladı. İşgal sırasında Ukrayna’da şehir merkezlerinden fabrikalarına kadar her yer ağır bombardımana maruz kaldı. Ve bazı iddialara göre vurulan yerlerden biri de Ukraynalı Yuzhmash tasarım bürosunun fabrikası. Yüksek ihtimal Yuzmash’ın adını duymamışsınızdır, fakat Avrupa’nın Vega roketi ya da Northrop Grumman’ın Antares roketini duymuşsunuzdur.
Antares 10 yıldan uzun bir süredir ISS’e kargo taşıyan Cygnus kargo aracını taşımakta. Fabrikanın vurulma haberi doğru olsa da olmasa da Yuzhmash bu şartlarda üretim yapamayacaktır. Üretim yapamasa da Yuzhmash tarafından açıklanan bilgilere göre önümüzdeki iki Cygnus uçuşu için Antares roketlerinin parçaları hazır, fakat ötesi için pek olumlu bir şey söyleyemeyiz. Eğer NASA daha çok Cygnus fırlatmak istiyorsa farklı roketler kullanması gerekecek. Bu noktada ULA’in Vulcan roketi en gerçekçi ihtimal gibi duruyor.
Peki, diyelim ki savaş bir şekilde bitti, o zaman üretime tekrar başlanamaz mı? Diye sorabilirsiniz. Fakat ortada şöyle bir sorun var ki Ukrayna Antares’in sadece birinci aşamasını yapıyor, motorlar ise Rusya’dan geliyor. ROSCOSMOS’dan gelen en son açıklamalarda da kesin bir şekilde ifade ediliyor ki; Artık ABD’deki hiçbir şirkete Rus motorları ihraç edilmeyecek. Bu da demek oluyor ki Antares ve Atlas V gibi roketler sıkıntıya girecek.
Hadi Antares’i görmezden gelelim, Cygnus zaten her türlü bir şekilde fırlatılabilir. Ya efsanevi Atlas V ve taşıyacağı değerli bilimsel görevler ne olacak!? Neyse ki ULA CEO’su Tory Bruno bu konuda yüreğimize su serpen bir açıklama ile gelecekte planlanan tüm Atlas fırlatmaları için motorların ABD’de hazır halde beklediğini söyledi. Zaten Atlas V’in sayılı görevi kaldı. Ondan sonra ULA, Amerikan motorlarına sahip Vulcan roketi ile yoluna devam edecek. Antares roketini kullanan Northrop Grumman ise yeni bir roket geliştirebilir ya da Rus yapımı motorlardan Amerikan motorlarına geçerek Antares’i modifiye edebilir fakat bu iki seçenek de oldukça zor seçenekler.
Antonov An-225 Hangar İçerisinde Vuruldu
Bunların yanı sıra maalesef tek bombardıman Yuzmash’a yapılmadı. Bir yer daha var ki bunun maalesef herhangi bir iddia olmadığını, %100 gerçek olduğunu biliyoruz. 27 Şubat tarihinde Rus uçakları Dünyanın en büyük uçağı Antonov AN-225 “Myria”nın bulunduğu hangarı bombaladı ve uçak tamamen kullanılamaz hale geldi. Bunun uzay ile ilgili olmadığını söyleyebilirsiniz, fakat bu uçak yıllar yıllar önce efsanevi Sovyet uzay mekiği Buran’ı taşımıştı. En son yapılan açıklamalara göre uçağın tekrar inşa edileceği söylendi.
Savaşın Exo Mars Görevine Etkileri
Normalde bu yılın eylül ayında Kazakistan’dan Rus yapımı Proton roketi ile fırlatılması planlanan ExoMars iki kademeden oluşuyor: Avrupa yapımı Rosalind Franklin rover’ı ve Rosalind Franklin’i Mars yüzeyine indirecek Rusya tarafından üretilen Kazachok iniş aracı.
Bu konu da ilk ses çıkaran ise Avrupalılar oldu. ESA başkanı Josef Aschbacher şu anlık iş birliğini devam ettireceklerini ama ileride gerekirse gerekli kararların alınacağını söyledi. Fakat bu görev için hiç de iyi olmaz çünkü böyle bir durumda ESA roverlarını indirecek yeni bir iniş aracı bulmalı ya da üretmeli. Ayrıca bu aracı Mars’a taşıyacak güçlü bir roket de bulmalı. Bunun sonucunda ise en az iki yıllık bir erteleme ve planda olmayan milyarlarca euro’luk harcamalar olacak.
Avrupa’yla Bağlantılı Soyuz Fırlatmaları
Avrupa’nın karşılaşacağı zorluklar bunlarla da kalmadı. Ruslar Fransız Guyanası’ndaki tüm soyuz faaliyetlerini durdurdu ki ArianeSpace’in en sıklıkla fırlattığı roketlerden biridir Soyuz. Ayrıca ArianeSpace çok yakın zamanda iki Soyuz fırlatması planlıyordu, bunlardan biri Avrupa’nın kendi bağımsız navigasyon sistemi Galileo’nun fırlatmasıydı. Şuana kadar 24 tane Galileo uydusu fırlattılar, yeni bir çift uydu içinse roket hazır durumda. Fırlatma direkt Soyuz’dan alınarak Avrupa’nın yeni roketi Ariane 6’ya kaydırılabilir ya da Soyuz’la uçar fakat bu yüksek ihtimalle Soyuz‘la olan son uçuşu olur. Rusların, düşmanlarının askeri amaçlar için kullanabilecekleri bir uyduyu fırlatmak istememesi gayet normal karşılanabilir.
OneWeb Projesi Risk Altında
Galileo uyduları dışında ise ortada bir OneWeb gerçeği de var. OneWeb Dünyada en sık fırlatması yapılan ikinci uydu takımyıldızı denilebilir, birinci tabi ki Starlink. OneWeb 14 fırlatması için Soyuz Roketi geçtiğimiz hafta rampaya getirildi hatta fırlatma için tüm hazırlıklar yapıldı. Ama savaşın patlak vermesinin hemen ardından Avrupa’nın Rusya’ya olan yaptırımlarıyla beraber Rusya uzay ajansı önce roketin yük kaplaması üstündeki ortak ülke bayraklarını üstü görünmeyecek şekilde kapattı ve ardından uçuşa hazır bir şekilde bekleyen Soyuz’u rampadan kaldırdı.
Peki Rusların OneWeb’le sorunu ne? Diyecek olursanız OneWeb’in tarihini çok hızlıca anlatmamız gerekir. 2012’de Amerikalı girişimci Greg Wyler tarafından kurulan şirket 2020’de iflasın eşiğine geldi. Fakat Birleşik Krallık ve Hindistan’ın yardımları ile iflasın eşiğinden geri döndü. Rusya’nın buradaki sorunu Ukrayna işgali fiilen başlamadan önce bile durumlara en tepkili devlet olan ve elinde yüksek miktarda OneWeb hissesi bulunan Birleşik Krallıkla.
Ruslar, Birleşik Krallığın OneWeb’deki tüm hisselerini satması ve uyduların askeri amaçlarla kullanılmayacağı yönünde garanti vermelerini istiyor. Tabii ki de bu Birleşik Krallık bu şartı kabul etmedi ve Soyuz roketi rampadan indirilerek birleştirme binasına geri getirildi. Rusya, Avrupa’nın yaptırımlarına karşılık Fransız Guyanası ve Baykonur’dan fırlatılacak tüm OneWeb dahil Avrupa’ya ait yüklerin fırlatmalarını da askıya aldı.
Almanya-Rusya Arasındaki Bilimsel Çalışmalar Durduruldu
Size savaşın uzay çalışmalarına etkilerini anlattık ama bunlardan daha ilginç etkileri de oldu. Mesela Almanya Rusya ile olan tüm bilimsel çalışmalarını durdurdu. Almanlar, Ruslarla ortak olarak geliştirdikleri Spektr-RG uzay teleskobundaki bilimsel enstrümanlarını kapattı. Ayrıca sert bir şekilde Ruslarla olan tüm ortaklıklarını sonlandırdı. Fakat biri hariç ki aralarında açık ara en büyüğü ve bırakması hiç de kolay olmayan Uluslararası Uzay İstasyonu’nda iş birlikleri devam ediyor.
Uluslararası Uzay İstasyonu Ne Olacak?
Uluslararası Uzay İstasyonu konusunda sorun çıkaran taraf ise Rusya, ROSCOSMOS başkanı Dmitry Rogozin bu konuda özellikle Progress ve Soyuz’larla yapılan yörünge yükseltme manevralarına dikkat çekti. Ve Rusya’nın ISS için ne kadar önemli olduğunu dile getirdi. Kısaca, sıkıysa burada da yaptırım yapın diyor.
Rogozin, şahsi Twitter hesabından Ruslar olmadan ISS’in yörüngede kalamayacağını ve bundan onları kimin kurtaracağını da sordu. Bu konuya Elon Musk’tan gelen yanıt ise sadece bir SpaceX logosu oldu ki durumu çok iyi bir şekilde açıklıyor.
SpaceX’in Dragon uzay aracındaki motorları kullanarak bunu yapması zor. Fakat şöyle de bir şey var ki Ruslar ISS’den desteklerini çekse de ISS’in hemen düşeceği yok, daha aylarca hatta yıllarca yörüngede kalabilir. O zamana kadar da SpaceX yada başka bir şirket bu soruna çabucak çözüm bulacaktır.
ISS’te yükselen tansiyona ESA ve NASA ise farklı bir şekilde cevap verdi. ISS’e yapılacak Crew-4 görevinin klasik 6 aylık görevlerden daha kısa olması planlanıyor. Bu şekilde Crew-5 ile Crew-4 arasında direkt bir devir teslim yapılacak ve istasyonda her zaman bir Amerikalı bulunacak. Diğer türlü acil durum senaryolarında kısa bir süreliğine istasyonda hiç Amerikalı bulunmayabilir. Bu ABD’nin hiç de istemeyeceği bir şey.
Bu arada aklınıza ISS’deki kozmonotların diğer mürettebata düşmanca davrandığı falan gelmesin. Tabi ki tam olarak bilemeyiz ama aylarca beraber eğitim aldıkları, tonlarca patlayıcının tepesinde birlikte uzaya gittikleri insanlara bu sebepten ötürü düşman kesilmezler. En nihayetinde onlar da birer insan. Bu durumları daha iyi anlamak için Scott Kelly’nin Endurance “Dayanıklılık” kitabını okumanızı öneririz.
Venera-D Konusu
Rusların yıllardır planladığı ve 70’lerdeki Sovyet Venera programının devamı olacak olan Venüs Görevi Venera-D‘de bu kriz sonrası sıkıntıya girdi. Normalde bu görevin NASA ile birlikte yapılması planlanıyordu. Fakat Ruslar o kadar ambargo koyarken ABD durur mu? NASA Venera-D görevinden tüm desteklerini çekti.
Özellikle yakın geçmişe bakacak olursak Ruslar gezegenler arası görevlerde pekte iyi sayılmazlar. ABD’nin Venera-D görevinden desteklerini çekmesi, Rus uzay programının diğer projelerinde olduğu gibi bu projenin de sonlandırılmasını kaçınılmaz kılacak.
Sonuç: Bu Savaş Uzay Çalışmalarında Büyük Aksaklıklara Yol Açtı
Rusya-Ukrayna savaşı Dünya’yı her alanda kötü etkiledi ve etkilemeye devam ediyor. Umarız bu savaş en kısa sürede biter ve barış ortamı sağlanır. Ama gerçekçi bir bakış açısı ile bakacak olursak, Ukrayna Rusya arasında barış sağlansa bile uzay alanında uygulanan yaptırımların geri çekilmesi çok düşük bir olasılığa sahip.
Ruslar zaten uzun zamandır ISS’den ayrılmak istediklerini dile getiriyordu. Dünya’nın içinde bulunduğu durumla birlikte önümüzdeki süreçte bu ayrılık çok daha erkene çekilebilir. Tarihin en büyük uluslararası iş birliklerinden biri ve aynı zamanda insanlığın uzayda ortak bir payda da buluşmasını sağlayan Uluslararası Uzay İstasyonu ilk modülünün fırlatılmasından bu yana Dünya’da yaşanan tüm bu savaşlara, krizlere rağmen 20 yıldan aşkın süredir Dünya’nın etrafında dönmekte.
Ama üzülerek belirtmek istiyoruz ki şu anda yaşanan bu savaş uzun zamandır uzayda insanlığın birliğini temsil eden bu projeyi sonlandırmak üzere…
Harika bir yazı olmuş.